Teknolojik gelişmeler ışığında ilerleyen bilim, 20’nci yüzyılda büyük bir yol katetti. Bilhassa 1940 ila 1950 yılları ortasında çağdaş tıp alanında çok sayıda gelişme yaşandı. Bu devirde birtakım deneysel ilaçların üretimi de epey sürat kazandı. Lakin o periyotlarda üretilen deneysel ilaçların birçoğunun vakit içinde insan sıhhatine faydasından çok ziyanının dokunacağı fark edilecek, çok geçmeden insan sıhhatine olumsuz tesirlerinin baskın olduğuna kanaat getirilerek birçoğu yasaklanacaktı. Bu ilaçlar ortasındaki en tartışmalı olanlardan biri ise elbet ‘Vonedrine’di.
İçinde fenprometamin bulunan ‘Vonedrine’ olarak bilinen ilacı 10 yıl boyunca kullananlarda önemli yan tesirler görüldü. Burun tıkanıklığına düzgün geldiği düşünülen bu deneysel ilaç vakit içinde çok sayıda şahısta önemli sıhhat sorunlarına yol açmıştı. Bunun üzerine piyasaya sürülmesinin üzerinden çok geçmeden, 10 yıl içinde yasaklandı. Fakat kimi atletler, olumsuz yan tesirlere karşın performanslarını uygunlaştırmak için bu ilacı kullanmaya devam ettiler. 1970’li yıllara gelene kadar tartışmalı bir ilaç olarak görülen ‘Vonedrine’ hakkındaki son kelamı ABD merkezli FDA kurumu söyleyecekti.
HITLER BİLE ONA BAĞIMLIYDI
ABD’deki Besin ve İlaç Dairesi FDA, 1971 yılına gelindiğinde ‘Vonedrine’in onayının resmi olarak geri çekildiğini duyurdu. Lakin içinde fenprometamin barındıran ilaçların kullanımı sadece ‘Vonedrine’le hudutlu değildi. Günümüzdeki güç içeceklerinin gibisi vazifesi gören ‘Pervitin’, İkinci Dünya Savaşı devrinde birçok tıbbi eserde kullanılmaya başlanmıştı. Bu ilaç vakitle insan sıhhatine ziyanlı yasaklı unsurlara alternatif bir tahlil olarak kullanılıyordu. Uzmanlar, ‘Pervitin’ sayesinde unsur bağımlılığına bir son verileceğini umut ediyordu. Ancak işler hiç de beklenildiği üzere ilerlemedi.
‘Pervitin’ bir anda o denli büyük bir popülerlik kazandı ki Nazi Almanyası lideri olarak bilinen, 20’nci yüzyılın en makûs şöhretli diktatörü Adolf Hitler başta olmak üzere neredeyse bütün Alman askerleri adeta ‘Pervitin’ bağımlısı haline geldi. ‘Pervitin’ düşmanlar tarafından Hitler’in kapalı silahı olarak biliniyor, Alman askerleri ise ‘zombi asker’ olarak isimlendiriliyordu.
ASKERLER ORTASINDA ‘TANK ÇİKOLATASI’ OLARAK BİLİNİYORDU
‘Pervitin’in bilhassa İkinci Dünya Savaşı periyodunda tanınan olması aslında pek de sürpriz değildi. ‘Pervitin’i kullanan askerler daha uzun müddet savaşabiliyordu. Bu askerler asla acı hissetmiyor ve tam 36 saate kadar uyanık kalabiliyorlardı. İlaç birinci olarak Polonya ile yaşanan çatışmada sırf deneme emelli kullanıldı. Sonuç şaşırtıcıydı. Yorgunluktan bitap düşmüş askerler çok değil yalnızca 1 saat içinde bu ilaç sayesinde kendini bir anda dinç hissedebiliyordu.
Alman ordusu kayıtlarına bakıldığında, askerler ortasında ‘tank çikolatası’ olarak bilinen ‘Pervitin’ hapının kullanım sıklığı dehşete düşürücü boyutlara ulaşmıştı. 1939 ila 1945 yılları ortasında, sırf 6 yıl içinde tam 200 milyon ‘Pervitin’ hapının askerlere dağıtıldığı kayıtlara bakıldığında rahatlıkla anlaşılıyordu. ‘Pervitin’ birinci etapta sadece askerler tarafından kullanılsa da vakit içinde halk ortasında da popülerlik kazandı ve satışları bir anda patlama yaptı.
EKSİ 30 DERECEDE BİLE ÜŞÜMEDİLER
Halk ortasında popülerlik kazanması ise elbet 1942’nin çabucak başında Kızıl Ordu kuşatması altındaki Nazi askerlerinin ilaçla canlanmasının kulaktan kulağa duyulmasıyla oldu. Nazi askerleri Ocak 1942 tarihinde dört bir yanı Kızıl Ordu tarafından kuşatıldığında hava eksi 30 dereceyi gösteriyordu. ‘Pervitin’ hapını kullanan askerler havanın dondurucu soğukluğuna karşın en ufak bir üşüme belirtisi hissetmiyordu. Kısa vakitte başta askerler olmak üzere pek çok kişi bağımlılık yaratan hususlara tahlil olarak sunulan bu ilaca bağımlı hale gelmişti. Gidişat hiç de iç açıcı değildi.
KİLO VERME HAPLARI VE ATLET DESTEKLERİNDE BULUNDU
‘Pelvitin’ ya da ‘Vonedrine’ üzere ilaçlardaki en büyük zahmet kullanım öncesinde aslında beşerler üzerinde denenmemiş olmalarıydı. Fenprometamin içeren bu eserlerin şahıslar üzerindeki tesirleri ABD Ulusal Tıp Kütüphanesi’nin yanı sıra Harvard Tıp Okulu araştırmacılarının da dikkatini çekti. Ünlü tıp dergisi Clinical Toxicology’de yayımlanan yeni bir araştırma ise epeyce çarpıcı.
Araştırmaya nazaran, İkinci Dünya Savaşı periyodundan kalma deneysel bir uyarıcı olan fenprometamin ve öbür uyarıcılar bugün halihazırda satışta olan kimi kilo verme hapları ve atlet desteklerinde tespit edildi. Harvard Tıp Okulu’ndan Doktor Pieter A. Cohen, araştırmanın sonuçları karşısında büyük bir şaşkınlığa uğradığını söyleyerek, “Bu sonuçlar nitekim şaşırtan. Çalışmada tıpkı anda 9 farklı yasaklı uyarıcıyla karşılaşmak hepimiz için epey şoke edici bir sonuçtu” sözlerini kullandı.
Peki birtakım zayıflama haplarında ve atlet desteklerinde görülen deterenol, fenprometamin, oksilofrin, oktodrin, beta-metilfeniletilamin, 1,3-dimetilamilamin, 1,4-dimetilamilamin, 1,3-dimetilbutilamin ve higenamin üzere yasaklı uyarıcılar ziyanlı olmalarına karşın zayıflamayı ya da fit kalmayı nasıl mümkün kılıyordu? Biyokimya Uzmanı Dr. Öğr. Üyesi Ozan Emre Eyüpoğlu, bu soruya ‘Efedrin’ ilacı üzerinden örnekleyerek yanıt verdi. ‘Efedrin’ isimli ilacın birinci başlarda hava keselerini açtığı gerekçesiyle astım hastalarına reçete edildiğini söyleyen Eyüpoğlu, kelamlarına şöyle devam etti:
“Ancak kullanılmaya başlandığında görüldü ki hastalar birebir vakitte kilo veriyor ve önemli halde ateşlenmiş hissediyor. ‘Efedrin’ yağ dokusunda yağların bedende taşınmasını sağlar ve daha fazla yağ yakılmasına sebep olur. Ayrıyeten uyarıcı tesiri sebebiyle ‘Efedrin’ birçok şahısta iştahı kapatma özelliğiyle bilinir. Kalp krizi riskini artırabilir. Uyarıcı olduğu için bağımlılık riski taşır. Belirli dozların üzerinde doping olarak kabul edilir.”
KUSMA, BULANIK GÖRME, ÇARPINTI, HALSİZLİK…
ABD Ulusal Tıp Kütüphanesi, fenprometamin uygulamasından kaynaklanan, kimileri ölümcül sonuçlara bile yol açabilen olumsuz yan tesirlerin bir listesini hazırladı. Harvard Tıp Okulu’ndan Doktor Pieter A. Cohen, ‘fenprometamin’ üzerine ağırlaşırken birebir vakitte ‘deterenol’ isimli diğer bir ilacın kilo verme eserlerinde kullanımıyla ilgili araştırmalar yapıyordu. Çalışmasında fark ettiği şey deterenolun bu tıp eserlerde kullanılmak üzere FDA tarafından hiçbir vakit onaylanmadığı ve kullanılan eserlerin açıklamalarında da isminin geçmemesiydi.
Konuyla ilgili 2018’den itibaren bilhassa ABD’de satılan çeşitli diyet destekleri markalarında ‘deterenol’ uyaranının tespit edildiğini söyleyen Dr. Ozan Emre Eyüpoğlu, deterenolun, iştahı azaltıp bazal metabolizmayı yani kişinin sırf yaşamsal işlevlerini idame ettiren enerjiyi artırarak kişinin kilo vermesini sağlayabileceğini söyledi ve şöyle devam etti: “Ancak düzinelerce çalışmada, deterenolün farklı oral dozlarının tesirleri incelendiğinde yüzde karıncalanma, anksiyete, diyastolik kan basıncının düşmesi, kalp suratının artması, kusma, hipotansiyon, bulanık görme, çarpıntı, halsizlik ve teneffüs badiresi üzere tesirlerle de karşılaşıldı.”
Dr. Ozan Emre Eyüpoğlu ayrıyeten 2013 yılında Hollandalı araştırmacıların deterenolun öbür uyarıcılarla birlikte göğüs ağrısı ve kalp durması üzere bir dizi önemli yan tesirle alakalı olduğunu bulduklarını da hatırlattı.