Ayşe Sayın / BBC Türkçe, Ankara
TBMM’nin yeni yasama yılına başlayacağı 1 Ekim’den sonra siyaset gündeminin kıymetli başlıklarından birinin de iktidar partisinin uzun müddettir gündeminde tuttuğu “yeni anayasa” olması bekleniyor.
Siyasi partiler yeni anayasa masasına şimdi oturmadı, ancak Hür Dava Partisi (HÜDA PAR) Genel Başkanı Zekeriya Yapıcıoğlu’nun, mevcut anayasanın, Türkiye Cumhuriyeti’nin bayrağı, idare hali, başşehrini tanım eden birinci 3 hususunun değiştirilmesinin “teklif edilemeyeceğini düzenleyen 4. hususun değiştirilmesini” istemesi, yeni bir tartışmanın fitilini ateşledi.
AKP Sözcüsü Ömer Çelik hususla ilgili açıklamasında, “Anayasanın birinci 4 hususundaki temel prensiplerle ilgili rastgele bir tartışma kelam konusu değildir” dedi.
Pazartesi günü AKP Merkez Yürütme Kurulu (MYK) toplantısının akabinde gazetecilerin sorularını yanıtlayan Çelik, “Darbe anayasasından kurtulmak ve ulusal iradeyi burada aslı teşkil eden yapı haline getirecek bir anayasa istiyoruz ancak rastgele bir formda Anayasa’nın birinci 4 unsurundaki temel prensiplerle ilgili rastgele bir tartışma kelam konusu değildir” diye konuştu.
Yapıcıoğlu’na en sert reaksiyon ana muhalefetteki Cumhuriyet Halk Partisi’nden (CHP) geldi. HÜDA PAR’ı, “Hizbullah’ın TBMM’deki uzantısı” olarak nitelendiren CHP’ye nazaran, Yapıcıoğlu’nun 4. maddeyi tartışmaya açmasının altında, Anayasa’nın 2. hususunda Türkiye Cumhuriyeti’nin “laik bir devlet” olduğuna vurgu yapan kararın değiştirilmesi amacı yatıyor.
Tartışma neden başladı?
HÜDA PAR Genel Başkanı Zekeriya Yapıcıoğlu, 12 Eylül’de katıldığı televizyon programında, yeni anayasa tartışmalarını değerlendirirken, Anayasa’da değiştirilemez unsurların olmaması gerektiğini savunarak, “Değiştirilemez hususların olması hukuk tekniği açısından da siyaseten de yanlışsız değil. Bu gelecek kuşakların iradesine ipotek koymadır” görüşünü lisana getirdi.
Yapıcıoğlu, anayasanın dördüncü hususunun şahsen 12 Eylül askeri darbesini gerçekleştiren eski Cumhurbaşkanı Kenan Cihan tarafından kaleme alındığını savunarak, bunu “gelecek jenerasyonların iradesine ipotek kopmak” olarak nitelendirdi.
Yapıcıoğlu’nun açıklamalarına CHP Küme Başkanvekili Murat Buyruk, “Sizin derdiniz birinci 3 unsur. Siz monarşi istiyorsunuz. Laiklikten nefret ediyorsunuz. Demokrasiden hoşlanmıyorsunuz, ümmetçisiniz” kelamlarıyla reaksiyon gösterirken, soysal medya üzerinden de reaksiyonlar büyüdü.
‘Ahmağa anlatır gibi…’
Yapıcıoğlu ise CHP ve kendisine reaksiyon gösterenlere, Cumartesi günü katıldığı televizyon programında ve akabinde X’ten karşılık verdi.
Kendisinin Anayasa’nın birinci 4 unsurunu değil, yalnızca “dördüncü , unsurun değiştirilmesini istediğini” belirten Yapıcıoğlu şu görüşleri savundu:
“Ahmağa anlatır üzere tek tek söyledim buna karşın anlamamakta ısrar ediyorlar. (…) Anayasada değiştirilemez unsurlar olmaması demek, bütün o değiştirilemez dediğiniz unsurların hepsini değiştirelim manasında değildir. Anayasanın 4’üncü hususuna karşıyız, tamam mı? Anladınız mı? 4’üncü unsur olmasın. 4’üncü husus gelecek jenerasyonların iradesine ipotek koymaktır.Bir daha söylüyorum, altını çizerek söylüyorum.”
Özel’den Bahçeli’ye: ‘Sen bu HÜDA PAR’a ne diyorsun?’
CHP Sözcüsü Deniz Yücel, Yapıcıoğlu’nun “Ahmağa anlatır üzere anlattım” kelamlarına “Geri zekâlıya anlatır üzere anlatalım. Taliban başlı, gerici, 3-5 yobaz istedi diye, ne Atatürk’ten, ne demokrasiden, ne cumhuriyetten, ne de laiklikten vazgeçmeyiz” karşılığını verdi.
CHP Genel Başkanı Özgür Özel ise Pazartesi günü Balıkesir’in Susurluk ilçesinde yaptığı konuşmayla Yapıcıoğlu’na reaksiyon gösterdi. HÜDA PAR’ın Cumhur İttifakı ortağı olduğunu anımsatan Özel, geçmişte birinci 4 maddeyi “kırmızı çizgi” olarak nitelendirdiği bilinen MHP lideri Devlet Bahçeli’ye de seslendi:
Yapıcıoğlu da Pazartesi günü Özgür Özel’in tenkitlerine CHP’nin seçim vaatlerini hatırlatarak karşılık verdi.
X hesabından Özel’e bir soru yönelten Yapıcıoğlu, “‘Milliyetçilik, Halkçılık, Devletçilik, Laiklik, Devrimcilik umdeleri CHP’nin ana prensipleridir… Tek parti periyodunun icabı sayılarak Anayasaya sokulmuş olan bu 6 umdeyi Anayasadan çıkaracağız’ cümleleri hangi partinin seçim beyannamesinde yer almıştır?”
“Sınav müddeti, sorunun zorluğu ile mütenasip olarak 72 saattir” dedi.
Anayasa’nın birinci 3 unsuru hangi kararları içeriyor, 4. hususun kıymeti ne?
Anayasa’nın birinci unsuru Türkiye devletinin “cumhuriyet” olduğunu karara bağlarken, ikinci hususta bu cumhuriyetin niteliklerini şöyle sıralıyor:
“Türkiye Cumhuriyeti, toplumun huzuru, ulusal dayanışma ve adalet anlayışı içinde, insan haklarına saygılı, Atatürk milliyetçiliğine bağlı, başlangıçta belirtilen temel unsurlara dayanan, demokratik, laik ve toplumsal bir hukuk Devletidir.”
Üçüncü hususta ulusal marşı, başşehri ve resmi lisanı tanımlanırken, “değiştirilemeyecek hükümler” başlığını taşıyan dördüncü husus bu birinci üç hususun değiştirilemeyeceğini düzenleyerek bir manada muhafaza sağlıyor:
“Anayasanın 1’inci hususundaki Devletin halinin Cumhuriyet olduğu hakkındaki karar ile, 2’nci hususundaki Cumhuriyetin nitelikleri ve 3’üncü unsuru kararları değiştirilemez ve değiştirilmesi teklif edilemez.”
Yeni anayasa için nasıl bir yol haritası izlenecek?
“Yeni-sivil anayasa” talebi, 2021’den bu yana Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın gündeminde.
“12 Eylül darbe anayasasından” kurtulmak gerektiğini savunan Erdoğan’ın bu davetine ittifak ortağı MHP Lideri Devlet Bahçeli, 4 Mayıs 2021’de, 2023’ü kastederek, “Cumhuriyet’in 100. Yılında 100 unsurluk anayasa değişikliği” teklifi ile cevap vermiş ve taslak metni de Erdoğan’ı şahsen iletmişti. Yeni Anayasa konusunda birkaç defa çalıştay da düzenleyen AKP, Cumhurbaşkanlığı Eğitim Politikaları Kurulu Lideri Prof. Dr. Yavuz Atar başkanlığında bir gruba de taslak anayasa metni hazırlama misyonu vermişti.
31 Mart mahallî seçimlerinden sonra da sık sık yeni anayasa daveti yapan Erdoğan’ın bu talebi için Meclis yaz tatiline girmeden önce TBMM Başkanı Numan Kurtulmuş harekete geçti.
Parlamentodaki siyasi partilerin başkanları ile görüşen Kurtulmuş, yeni anayasa üretimi ile ilgili siyasi partilerden “usul” önerisi istedi.
CHP yeni anayasa konusunda masaya oturmak için iktidar partisinin öncelikle “mevcut anayasaya uyması” şartını açıkladı. CHP, bu çerçevede, TBMM’nin Anayasa Mahkemesi’nin milletvekilliği düşürülen Can Atalay kararını okutarak milletvekilliğinin iade edilmesi gerektiğini savunuyor.
Cumhur İttifakını oluşturan AKP ve MHP’nin parlamentodaki sandalye sayısı Anayasa’yı değiştirecek çoğunluğu sağlayamadığı için muhalefetin dayanağına muhtaçlık duyuyor.
AKP’den yeni çalıştay
12 Eylül 2023’te askeri darbenin 43. yılında “yeni anayasa” çalıştayı düzenleyen AKP; Meclis’in yeni yasama yılının açılacağı 1 Ekim’den sonra da yeni bir çalıştayın hazırlığını yapıyor.
AKP Genel Lider Yardımcısı Hayati Yazıcı, geçen Ağustos ayında yaptığı açıklamada, Erdoğan’ın talebi doğrultusunda Prof. Dr. Yavuz Atar’ın başkanlığındaki taslak metnin hazır olduğunu açıklamıştı.
“A’dan Z’ye yeni bir anayasanın Türkiye’de siyaset kurumunun daima gündeminde olduğunu” belirten Yazıcı, Ekim ayında yapacakları çalıştayla, “’Bir anayasa imalinin yol haritası nasıl olmalı? Formülü ne olmalı? AK Parti’nin bundaki rolü nedir?” bahislerinde müzakereler yürütüleceğini söz etmişti.
Kurtulmuş yeni trafik başlatabilir
TBMM’nin yeni yasama yılının başlayacağı 1 Ekim’den sonra yeni anayasa trafiğinin sürat kazanması bekleniyor.
TBMM Başkanı Numan Kurtulmuş, siyasi partilerle yaptığı birinci tıp görüşmelerden sonra yaptığı açıklamada, “Partilerle birlikte ortak bulunacak olan prosedürle, herhalde önümüzdeki yasama devri başladığında, ekim ayından itibaren bu sorunun içeriğine ait görüşmeler başlayabilir” tabirlerini kullanmıştı. Yeni anayasa ile ilgili sürecin nasıl ilerleyeceği, Kurtulmuş’un Meclis’in yeni yasama yılına başlaması sürecinde yapması beklenen açıklamayla netlik kazanmış olacak.