Mısır’ın Sharm el – Sheikh kentinde kasım ayında yapılan Birleşmiş Milletler İklim Tepesi ya da çok bilinen ismiyle COP27’den beklenti çok fazlaydı. Afrika’nın COP’uydu. Birinci kez global ısınmadan en fazla ziyan gören Afrika’daki bir ülkede yapılıyordu. Hesapta farklı olacaktı; değerli adımlar atılacaktı.
Sonda söyleneceği başta söyleyelim. Tek tük de olsa kıymetli adımlar atıldı atılmasına lakin ortaya çıkan sonuçlar çok büyük ölçüde beklentileri karşılamadı; bilakis iklim konusunda dertli olanların tasalarını daha da artırdı. Zira ana sıkıntı olan global ısınmaya yönelik bir ilerleme olmadı.
An itibariyle sanayi ihtilali öncesi periyoda nazaran global ısınma 1.1 dereceye ulaştı. Geçen yıl Glasgow’da yapılan COP26’da verilen taahhütlerin akabinde gidişat, bu yüzyılın sonunda global ısınmanın boyutunun 2.4 ila 2.8 derece ortasında bir yerlerde olacağını gösteriyordu. Yani durum alarm verici; inançlı eşik olan 1.5 derecenin çok üzerindeyiz.
Peki Mısır’daki COP27’den sonra bu durumda bir değişiklik oldu mu? Olmadı. Yani ana sorun konusunda Mısır bir fark yaratmadı; deva üretemedi. Meğer yaklaşan tehlike karşısında bir tepenin en kıymetli muvaffakiyet ölçütü buydu. Zira şayet global ısınmanın boyutu sanayi ihtilali öncesindeki, yani 1800’lerin başındaki ortalama sıcaklık derecesine nazaran 1.5 °C derecelik bir artışta frenlenemezse iklim krizi artık geri dönüşü olmayan bir sürece girecek. Bu nedenle sera gazı emisyonlarının ivedilikle azaltılması gerekiyor.
Umutlar Dubai’ye kaldı
Mısır’daki tepe biraz da ortada kaynadı, gitti desek yanlış olmaz. Zamanlaması şanssızdı. Dünyanın dikkatini iklimden alıp öteki yere çekecek gelişmeler yaşandı. G20 doruğu ile birebir vakte denk getirilmesi yanlışın ötesinde ihmalkarlıktı. Global liderlik vasfından süratle uzaklaşan G20 bu yıl COP’u gölgeledi. ABD ara seçimleri, Rusya krizi de tepeyi art plana atan gelişmelerdi. Bir de bunların üzerine Katar’daki 220 milyar dolarlık Dünya Kupası eklendi. Halbuki geçen sene tüm dünyanın dikkati Glasgow’daki COP26’daydı. Mesken sahibi Mısır’ın zayıf liderlik örneği göstermesi de tabir yerindeyse ‘tüy dikti.’
Bu noktada umutlar bir sonraki COP’a yani Dubai’de yapılacak doruğa kaldı. Fakat doruğa mesken sahipliği yapacak Birleşik Arap Emirlikleri’nin bir petrol ülkesi olması tepenin başarısına dair beklentileri de zayıflatıyor. Zira sera gazı emisyonlarının sınırlanması ve azaltılması için atılacak temel adım fosil yakıt, yani petrol, gaz ve kömür kullanımının azaltılarak sonlandırılması.
‘Kömür’de ilerleme yok
Geçen yıl Glasgow’da kömür konusunda bir adım atılmıştı. Lakin olağanda kömür kullanımının ‘aşamalı olarak sonlandırılması’ yerine tabirin yumuşatılarak ‘kademeli azaltılması’ ile yetinilmesi geri adımdı. Bu mevzuda Mısır’da da bir ilerleme sağlanmadı. Hindistan’ın yalnızca kömür değil gaz ve petrolün de kapsama alınması önerisi kabul görmedi.
Kısacası, kömür kullanımı konusunda da COP27 başarılı değildi. Glasgow’un ötesine geçilemedi. Bu ortada metinde ‘düşük emisyon ve yenilenebilir enerji’ denilerek petrol ve kömürden daha pak olan doğal gaz farklı tutulmaya çalışılıyor. Rusya – Ukrayna savaşı ve güç şokunun gölgesinde geçen bir dorukta ve tüm davetlere karşın ülkelerin fosil yakıt kullanımını arttırdıkları bir yılda doğal gazın aklanmaya çalışılması çok sürpriz olmamalıydı.
Sonuçta petrol üreten ülkelerin engellemelerinin de tesiriyle fosil yakıt kullanımının sınırlanması konusunda bir ilerleme sağlanmaması hayal kırıcıydı. Halbuki tepe metninde 1.5 derece ile global ısınmayı sınırlamak için 2030’a kadar sera gazı emisyonlarında süratli ve güçlü azaltmalar yapılması gerektiği vurgulandı.
30 yıllık tartışma
Beklendiği üzere tepeye global ısınmadan en fazla ziyan gören fakat en az sorumluluğu olan ülkelerin ziyanlarının ve kayıplarının karşılanması için bir fon kurulması eforları damga vurdu. Halbuki ABD, AB ve İngiltere üzere devler fon işine sıcak bakmıyorlardı. Zira bu türlü bir fonun kurulmasını ve buraya katkı yapmayı kabul ettikleri takdirde global ısınmadaki sorumluluklarını da kabul etmiş olacaklardı. Bu da ilerde karşılaşabilecekleri birtakım tazminat taleplerine kapıyı açmak olarak görülüyordu.
Çin ve Hindistan üzere son yılların sera gazı emisyon şampiyonları da fon işine aralı durmaya çalışıyorlar; kabahati sanayi ihtilali sonrası iklim tahribatına yol açan asıl aktörlere bırakmak istiyorlardı.
Böylesi bir ortamda son dakikada, hatta uzatmalarda bir mutabakat sağlandı ve bir fon kurulması kararı alındı. Bu fakir ülkelerin 30 yıldır çabasını verdikleri bir sorundu. Fon mutabakatı aslında bir ilerlemeydi lakin yalnızca karar alındı. Ayrıntılar şimdi aşikâr değil. Kim ne kadar para koyacak? Ziyan gören ülkelere bu paralar nasıl aktarılacak? Bunlar üzere kıymetli ayrıntılar gelecek yıl tartışılacak; (belki) karara bağlanacak. Bunlar en az karar alınması kadar değerli ayrıntılar ve ağır bir çalışma gerektiriyorlar.
Brezilya desteği
Glasgow’da yaklaşık 140 ülke ormansızlaştırmanın durdurulması ve bilakis döndürülmesi için taahhütte bulunarak kıymetli bir adım atmışlardı. Bu bahiste daha ileri bir adım ise Mısır’da Brezilya’nın yeni seçilen devlet başkanı Lula’dan geldi. Yakında vazifesi devralacak olan Lula COP27’de Amazonlar konusunda güçlü açıklamalar ve taahhütlerde bulundu.
Glasgow’da kurulan ‘Net Sıfır İçin Finansal İttifak’ ise iktisatların karbonsuzlaştırılması eforlarını arttırmayı taahhüt etti. Toplam 550 üyeye ulaşan ittifak karbon emisyonları için sağlanan finansmanın azaltılacağını taahhüt etti. Bu taahhüt çok kıymetli zira kirleten güç ile ilgili kesimlere kaynak akıp finansman sağlandığı sürece fosil yakıtlar atmosferi kirletmeye devam edeceklerdir. Kaynakların kirli güçten pak güce yönelmesi işin kritik noktasıdır.
Taahhütler yetersiz
İklim değişikliğinin 1.5 derece ile sonlandırılması yolunda ülkelerin taahhütlerinde ise kayda paha bir değişiklik olmadı. Yeni taahhütlerin alınması gelecek yıla bırakıldı. Fakat bununla birlikte, 1.5 derece eşik pahasının sonuç bildirgesinde korunmuş olması olumludur. Her ne kadar verilen taahhütler 1.5 derece ile sonlu tutulmasını desteklemiyorsa da bu eşik kıymetin söylem edilmeye devam edilmesi kıymetlidir.
Hülasa işimiz sıkıntı. Dubai öncesi önümüzdeki bir yıl boyunca sıkı bir çalışma gerekiyor. Bu müddet boyunca ülkelerden taahhütlerini sıkılaştırmaları istenmeli ve bunu yapmaya zorlanmalılar.