Oyunculukta, “O kadar yeterli bir oyuncu ki bir duvarı bile oynayabilir” kelamıyla oyuncunun kabiliyeti methedilir. Bir müellifin da bir taş duvara atfen, “taşların lisanı olsa da konuşsa” demek yerine konuşturması nereden baksan değişik görünebilir. Lakin bu enteresanlığı lezzetli bir edebiyat şölenine çevirmekse üstteki oyuncu örneğindeki üzere çok önemli bir yeteneğin, deneyimin, olaya/duruma vakıf olmanın sonucuyla mümkün olacağını biliyoruz.
Bahadırhan Bozkurt’un Fransız aslından çevirdiği Clara Dupont-Monod’un ‘Taşların Anlattığı’ romanı Bağlantı Yayınları’ndan çıktı. Roman, Ağabey, Kız kardeş ve Sonuncu olmak üzere üç kısımdan oluşuyor. Her kısmın teması farklı; Ağabey ile şefkatin, sevginin merhametin ve vicdanın altı çizilirken, Kız Kardeş’te nefretin, kinin, kıskançlığın, hasetin ve paylaşamamanın, Sonuncu da ise daha çok empatinin sularında dolaşılmış.
HEP BEBEK OLARAK KALMAK
Hiç kimsenin isminin olmadığı, bebek, ağabey, kız kardeş, ebeveyn, anne ve baba olarak anıldığı aile, yeni doğan bebeklerinde bir gariplik olduğunu anladıklarında kuşkuyla yaklaşırlar. Vakitle bebeğin “eksik ya da uyumsuz” olduğunu anlamaları üzerine doktora giden ailenin, bebeğin en fazla üç yıl yaşayacağını öğrenmeleri üzerine dünyaları kararır. Kaygılarının büyüklüğünü, “… dağ bütün varlığıyla oradaydı” diyerek yanı başlarındaki şisttadan oluşan dağla özdeşleştiriyor muharrir. “Şistta diğer hangi taş yaprak yaprak erimeye hazır olabilirdi.” Hastalık ki çocuğun pürüzüne verilen isimdir bu, hastalık karşısında nasıl gün geçtikçe eksildiklerini anlatır.
Konuşan taş duvarlardır. Taş duvarların dilinden/gözünden şahit oluruz ailedeki drama. Drama varmadan evvel çocukların taşlara olan yaklaşımlarını, “Oysa taşlara oyuncak muamelesi yapanlar yalnızca çocuklardır” (sf: 12) diye bakarken, “…çünkü kentte kimsenin taşlara gereksinimi yoktur.” ( sf:14 ) yaklaşımıyla da betonlaşmayı eleştirip kıskançlığı da lisana getirir; konuşanın taş olduğunu hatırlatarak. Dramın/ trajedinin kapısını ortalarken okuyucu kime hayıflanacağını şaşırır. Eli ayağı tutmayan, başı üzerinde duramayan, yampiri bacaklı bebeğe mi- ki- “…sonsuza dek bir bebek olarak kalacağından daima yumruklarını sıkıyordu” biçiminde tasvir edilir- yoksa hayatı ıskalamak değerine kardeşine bakan on yaşındaki başka bir çocuğa mı? Müellif, ailede bir trajediye sebep olan form dışı ve engelli çocuğun durumunu romantize etmeden ilerlerken elini de çabuk meblağ; bazen sonraki paragrafta bir ay bazen bir yıl geçmiş oluyor.
Taşların Anlattığı, Clara Dupont – Monod, Tercüman: Bahadırhan Bozkurt, 120 syf., Bağlantı Yayınları, 2024. ANTONIE DE SAINT-EXUPERY’YE GÖNDERME
Zamanı atlatarak ilerlerken ağabey büyür ve düğünlere katılır ama neredeyse her düğünde memur tarafından lisana getirilen, “Sevmek birbirine bakmak değil, birlikte tıpkı istikamete bakmaktır” kelamını duyar duymaz saçmalık olduğunu anlar. Bir takım ruhunu söz etmesi gerekirken götürüp evlenecek olan bir ikili öğütlemenin mantığını eleştirir.
Özellikle birinci kısımda sözcüklerin içindeki sevgi ve şefkatin önü açılmış. Sözcüklerin dünyayı ikirciksiz kucaklayışının ruhunu dışarı çıkarmış. İkinci kısımdaki nefret, kin ve çekemezliğin yükünü hissetmemizi sağlayan muharririn ustalığına şahit oluruz. Sözcüğün ne formda ve nasıl söylendiğine binaen iki manasını da okuyucuya güçlü bir halde hissettiriyor; güzellik ve berbatlığı, aydınlık ve karanlığı bir ortada barındıran Yin yang üzeredir birinci ve ikinci kısımlar.
ASKERİ LİSANIN GEREKSİZLİĞİ
Eksikliğin, yarımın saldırganlığıyla ailesini, ağabeyini elinden alışının hıncıyla, kiniyle bebekten nefret edişini, “bütün bir ailenin vaktini, ilgisini alışı affedilemezdi” diye lisana getirirken müellifin ergenliğin eşiğindeki bir insanın psikolojini en derin haliyle söz etmesi epeyce başarılı. Ergenliğin duraklarını uygun resmetmiş. Başka taraftan, “…araziyi izleyen bir general gibi…” “Kendi üzerine kapanmış bir muhafız.” “Araziyi teftiş eden bir generalin derdiyle..” üzere birçok yerde askeri/militarik terminolojiyi kullanmış olması elbette ki romana leke sürmez ancak muharrir hakkında düşünmemizi sağlıyor.
Son kısma ismini veren Sonuncu’nun ana teması/duygusu empati. Kendisi değil oburunun yerine yaşadığının duygusu çok ağır. Ölen küçük kardeşinin boşluğunu/yerini/eksikliğini nasıl doldurabilir ki? Ona bakarken ölen kardeşini gördüklerini hissetmesi/anlaması, oburunun diyeti olan bir ömrün beyhudeliği… Doğacak her çocukta soyaçekim, genetik yatkınlık ya da kalıtımsal devamlılık tedirginliğini vermeye çalışırken ilahi adalete göz kırpıp ortalarındaki çizgiyi kalınlaştırmamış olması biraz düşündürttü beni.
Bir aileyi rehin alan bir geçmiş, sınırlayan, hizaya sokan, terbiye eden ve öğütleyen ‘Taşların Anlattığı’ edebi lezzeti yüksek bir roman.